Niemniej jednak, istnieje również możliwość zawarcia umowy zakazującej prowadzenia działalności konkurencyjnej w innego rodzaju stosunkach prawnych niż umowa o pracę. Czy jednak przy zakazie konkurencji w umowie cywilnoprawnej należy wypłacać odszkodowanie za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej? Czy za złamania zakazu konkurencji zleceniobiorca poniesie taką samą odpowiedzialność jak pracownik?
Granice swobody umów przy zakazie konkurencji w umowach cywilnoprawnych
Przewagą pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę jest fakt, że kodeks pracy precyzyjnie wskazuje czego może dotyczyć zakaz konkurencji (niemożności podjęcia pracy na rzecz podmiotu prowadzącego konkurencyjną działalność i prowadzenia własnej działalności w takim zakresie). Dodatkowo uzależnia możliwość wprowadzenia zakazu konkurencji po zakończeniu współpracy od dostępu do szczególnie ważnych informacji oraz otrzymania odszkodowania od pracodawcy (zaniechanie wypłaty przez pracodawcę odszkodowania zwalnia byłego pracownika z konieczności powstrzymania się od działalności konkurencyjnej).
W przypadku zlecenia i kontraktu menedżerskiego brak jest takich jasnych zasad. Nie oznacza to jednak, że nie istnieją granice swobody umów. Przy określaniu ram klauzuli konkurencyjnej należy kierować się przede wszystkim zasadami współżycia społecznego, czyli inaczej mówiąc, zasadami słuszności i sprawiedliwości. Dlatego też wprowadzając zakaz konkurencji trzeba wyważyć interes zleceniodawcy (właściciela przedsiębiorstwa) i zleceniobiorcy (menedżera). Dla przykładu, zakazanie podejmowania działań konkurencyjnych po ustaniu umowy łączącej strony bez odpowiedniego ekwiwalentu – np. w postaci odszkodowania – zostało uznane przez Sąd Najwyższy za postanowienie niezgodne z zasadami współżycia społecznego (III CKN 579/01). Należy zatem pamiętać, że mimo iż żaden przepis nie wprowadza obowiązku wypłaty odszkodowania za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej przez byłego zleceniobiorcę czy menedżera (który nie był pracownikiem), to brak takiego ekwiwalentu przy jednoczesnym obowiązywaniu zakazu konkurencji może zostać uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli inaczej mówiąc – po prostu niesprawiedliwy i prowadzący do zachwiania równowagi stron. Idąc dalej – jeżeli zakaz konkurencji bez odpowiedniego odszkodowania zostanie uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, będzie po prostu nieważny i niewiążący dla byłego zleceniobiorcy czy menedżera. Oczywiście, możliwe jest wprowadzenie innego rodzaju rekompensaty za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej niż zapłata określonej kwoty. Może być to np. przeniesienie własności wartościowej ruchomości, czy umożliwienie dalszego korzystania z benefitów przedsiębiorstwa, mimo ustania współpracy. Ważne, aby obie strony uznawały daną formę rekompensaty za faktycznie ekwiwalentną w stosunku do wprowadzonego zakazu konkurencji.
Konsekwencje złamania zakazu konkurencji przez zleceniobiorcę lub menedżera
W kwestii konsekwencji złamania zakazu konkurencji należy posiłkować się zasadami ogólnymi, w odróżnieniu od kodeksu pracy, który zawiera własne regulacje w tym zakresie. Oznacza to, że strony mogą umówić się na różnego rodzaju następstwa złamania umowy. Może to być np. kara umowna o określonej wysokości i taki rygor zastrzegany jest w umowach najczęściej. Zleceniobiorca lub właściciel przedsiębiorstwa może również wystąpić o odszkodowanie, jeżeli wskutek złamania zakazu konkurencji poniósł szkodę materialną (np. utracił klienta), a w niektórych wypadkach nawet o zadośćuczynienie za krzywdę, czyli szkodę niematerialną (jeżeli wskutek złamania przez byłego zleceniobiorcę czy menedżera zakazu konkurencji np. poniósł znaczącą stratę wizerunkową).
A gdy to zleceniodawca nie wywiązuje się z obowiązków?
Odwracając sytuację, gdy to zleceniodawca lub właściciel przedsiębiorstwa nie wypłaca należnego odszkodowania z tytułu powstrzymywania się od działań konkurencyjnych, zakaz ten zwyczajnie przestaje obowiązywać.
Podsumowanie
Umowa zlecenia oraz kontrakt menedżerski, podobnie jak inne umowy cywilnoprawne, pozostają poza regulacjami kodeksu pracy, co w dużym skrócie oznacza, że ich wykonawca nie jest otoczony ochroną w takim zakresie jak pracownik. Natomiast umowy te cechują się dużo większą swobodą i elastycznością, co jest zwykle dużą zaletą dla przedsiębiorców, szczególnie tych chcących wprowadzić w ramach umowy o współpracy dalej idące ograniczenia drugiej strony. Mimo wszystko należy jednak pamiętać, że swoboda umów nie jest nadrzędna wobec ogólnych zasad współżycia społecznego i żadna umowa nie może prowadzić do rażącego pokrzywdzenia jednej ze stron.
Autor: aplikant radcowski Aleksandra Kuranda