Pierwszy rodzaj spółek dedykowany jest głównie osobom prowadzącym biznes o małym zasięgu i prywatnym charakterze. Jest bowiem oparty na zaufaniu, wzajemnych relacjach pomiędzy wspólnikami i stałym składzie osobowym. W większości przypadków śmierć wspólnika powoduje rozwiązanie spółki (choć można wykluczyć tę zasadę), a przystąpienie nowego wspólnika wymaga zmiany umowy spółki (czyli zmiany najważniejszego dokumentu, na którym oparta jest spółka). Za zobowiązania spółki osobowej wspólnicy odpowiadają co do zasady całym swoim majątkiem w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki będzie nieskuteczna. Co do zasady, ponieważ kodeks wprowadza cztery rodzaje spółek osobowych, w których ten element kształtuje się nieco odmiennie.
W spółkach kapitałowych natomiast główną rolę odgrywa nie tyle skład osobowy, co kapitał. Znacznie łatwiejsze jest przystępowanie do spółki nowych wspólników, m. in. poprzez nabywanie lub dziedziczenie udziałów/akcji. Spółki kapitałowe są też bardziej sformalizowane, posiadają określone organy, które działają w ich imieniu i prowadzą ich sprawy.
Spółki osobowe – dla mniejszych rodzinnych biznesów
Spółki osobowe w kolejności od najmniej do najbardziej skomplikowanej plasują się następująco: jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna.
Spółka jawna jest najmniej skomplikowana pod względem budowy i pozwala na prowadzenie właściwie każdego rodzaju działalności. Jako niezależny byt posiada swój własny majątek, może zaciągać zobowiązania (przede wszystkim zawierać umowy), czy zatrudniać pracowników. Każdy ze wspólników w założeniu osobiście dba o rozwój spółki. Co najbardziej istotne dla małych firm – wkładem do spółki może być świadczenie pracy lub usług, czyli np. dostarczanie mąki do piekarni należącej do spółki. Nie ma zatem konieczności, aby każdy ze wspólników angażował środki pieniężne w jej rozwój – może w zamian angażować swój czas, czy służyć pomieszczeniem do prowadzenia przez spółkę działalności.
Spółka partnerska dedykowana jest węższej grupie wspólników, czyli tym wykonującym wolne zawody, takie jak np. lekarz, pielęgniarka, weterynarz, adwokat, radca prawny, notariusz. Jej celem jest ułatwienie wspólnego prowadzenia biznesu opartego na podobnym rodzaju działalności. Poza podstawowymi cechami zaczerpniętymi z jawnej, spółka partnerska charakteryzuje się możliwością powołania zarządu – wtedy to nie wspólnicy, a zarząd odpowiada za zobowiązania spółki (gdyby ta nie podołała ich spłacie).
W spółce komandytowej natomiast mamy do czynienia z dwoma rodzajami wspólników. Pierwszego, komplementariusza, można porównać do wspólnika spółki jawnej – jest „aktywny”, reprezentuje spółkę na zewnątrz, prowadzi jej sprawy, ale i bez ograniczeń odpowiada za długi spółki. Jego przeciwieństwem jest komandytariusz, który pełni zwykle rolę pasywnego „inwestora”, nie podejmując tych wszystkich aktywności i jednocześnie odpowiadając za zobowiązania spółki tylko do umówionej kwoty, tzw. sumy komandytowej.
Spółka komandytowo-akcyjna to najbardziej skomplikowany pod względem budowy rodzaj spółki osobowej. Można powiedzieć, że jest hybrydą spółki jawnej i akcyjnej. Również posiada dwa rodzaje wspólników – pierwszy, „aktywny”, to komplementariusz, opisany już powyżej, natomiast drugi, „pasywny”, to akcjonariusz (oczywiście nieponoszący odpowiedzialności swoim majątkiem). Założenie tej spółki nie należy do tanich przedsięwzięć – kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej 50.000 zł. Także jej budowa wyróżnia się na tle innych spółek osobowych, ponieważ można ustanowić radę nadzorczą, sprawującą stały nadzór nad działalnością – a jeśli akcjonariuszy jest przynajmniej dwudziestu pięciu, organ ten musi zostać powołany.
Spółki kapitałowe – ograniczona odpowiedzialność i duża rola kapitału
Wkład wspólnika spółki kapitałowej musi mieć charakter majątkowy (nie może to być świadczenie usług, jak w spółce osobowej). W tej grupie kodeks spółek handlowych wyróżnia dwie spółki: spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną, a od 1 marca 2021 roku – także trzecią spółkę, tzw. prostą spółkę akcyjną.
Spółka z o.o. jest najpowszechniejszą formą działalności wybieraną przez polskich przedsiębiorców. Pozwala ograniczyć odpowiedzialność za długi spółki, a jednocześnie jest stosunkowo mało skomplikowana i nie wymaga opłacenia wysokiego kapitału zakładowego.
Spółka z o. o. posiada obligatoryjny organ, który prowadzi jej sprawy i reprezentuje ją na zewnątrz. Jest to zarząd, którego członkowie odpowiadają za zaciągnięte i niespłacone zobowiązania, gdy spółka nie jest w stanie temu sprostać. Zatem wspólnicy niewchodzący w skład zarządu nie muszą się martwić o swój prywatny majątek. Większe spółki z o. o. muszą posiadać dodatkowe organy nadzoru, takie jak komisja rewizyjna albo rada nadzorcza.
Założenie spółki z o. o. nie wiąże się z wysokimi kosztami, ponieważ kapitał zakładowy wynosi minimum 5.000 zł. Tego rodzaju spółka może zostać założona przed notariuszem albo za pośrednictwem tzw. trybu S24, czyli internetowo (wtedy umowa spółki jest bardzo podstawowa). Istotne jest, że spółka z o.o. może być spółką jednoosobową, a zatem założoną tylko przez jednego wspólnika. W takim wypadku jedyny wspólnik skupia całość udziałów i co do zasady nie ryzykuje swoim własnym majątkiem. Oczywiście wspólnik może też zostać członkiem zarządu (choćby jedynym), ale wtedy ryzyko to powstaje.
Spółka akcyjna natomiast jest adresowana głównie do największych podmiotów, a niektóre z nich wręcz muszą wykonywać działalność w takiej formie – są to np. banki lub towarzystwa ubezpieczeniowe. Minimalny kapitał zakładowy spółki akcyjnej wynosi przynajmniej 100.000 zł. Poza zarządem, opisanym już powyżej, w każdym wypadku obligatoryjne jest też działanie rady nadzorczej, jako organu kontrolnego w spółce.
Od 1 marca 2021 r. zacznie funkcjonować w polskim porządku prawnym także prosta spółka akcyjna, opracowana z myślą o młodych biznesach i start-up’ach. Jej obligatoryjnym organem będzie oczywiście zarząd, działający podobnie jak w pozostałych spółkach kapitałowych. Bardzo ważna cecha nowej spółki to możliwość wnoszenia wkładu w postaci pracy lub usług, czyli podobnie jak w spółkach osobowych. Powołanie prostej spółki akcyjnej będzie się wiązało z koniecznością pokrycia kapitału akcyjnego w kwocie wynoszącej przynajmniej 1 zł. W praktyce oznacza to, że nowy podmiot może rozpocząć działalność nie mając właściwie żadnego majątku, a jednocześnie chroniąc akcjonariuszy przed zubożeniem ich majątku prywatnego. Stworzono więc szerokie pole do pozyskiwania inwestorów zainteresowanych rozwojem danej dziedziny.
Co do zasady, do spółek kapitałowych można przystąpić w prosty sposób – nabywając udziały (w przypadku spółki z o. o.) albo akcje (w przypadku spółki akcyjnej). Odnotowuje się to w księgach prowadzonych przez te podmioty oraz dedykowanych rejestrach.
Spółka osoba czy spółka kapitałowa?
Wybierając formę działalności, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na kwestie rozległości prowadzonego biznesu, perspektyw jego rozwoju oraz odpowiedzialności finansowej. Jeśli firma ma skupiać najbliższe osoby i działać na lokalnym rynku, być może najbardziej odpowiednia będzie forma spółki osobowej. Jeżeli natomiast spółka ma korzystać ze środków inwestorów, skład wspólników będzie ulegał zmianom, a biznes może być ryzykowny, lepszym wyjściem może okazać się któraś ze spółek kapitałowych.
Aleksandra Kuranda
aplikant radcowski