Możliwości korzystania przez przedsiębiorców z dofinansowania ze środków europejskich są bardzo szerokie. Niezależnie od tego w jakiej dziedzinie działa beneficjent dofinansowania i na jaki cel pozyskał środki, zawsze należy pamiętać o ścisłym przestrzeganiu postanowień zawartej z daną instytucją umowy i skrupulatnym rozliczaniu się z wykorzystanych środków. Naruszenie procedur wydatkowania środków i dokumentowania ich przeznaczenia niestety może odbić się czkawką.
Powstanie obowiązku zwrotu dofinansowania ze środków unijnych
Przyczyny obowiązku zwrotu dofinansowania z udziałem środków europejskich wskazane są w art. 207 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Nakłada on na beneficjenta obowiązek zwrotu środków, jeżeli środki te zostały:
- wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem,
- wykorzystane z naruszeniem procedur, o których mowa w art. 184,
- pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości.
Co to oznacza? Mówiąc w dużym uproszczeniu, naruszenie postanowień zawartej z instytucją umowy lub np. zawyżenie kosztorysu projektu objętego dofinansowaniem albo wydatkowanie uzyskanych środków na inne cele niż zostało to ustalone, aktualizuje obowiązek zwrotu dofinansowania. Co istotne – obowiązek zwrotu środków powstaje z mocy prawa. Oznacza to, że wezwanie do zwrotu, a następnie decyzja o zwrocie, są jedynie potwierdzeniem, że w ocenie instytucji została spełniona co najmniej jedna z trzech ustawowych przesłanek zwrotu środków, o których mowa w art. 207.
Wezwanie do zwrotu dofinansowania
W przypadku, gdy instytucja finansująca uzna, że zaistniały przesłanki do zwrotu dofinansowania, wzywa beneficjenta do zwrotu środków wraz z odsetkami liczonymi jak dla zaległości podatkowych, w terminie 14 dni od dnia doręczenia pisma. Należy pamiętać, że w przypadku wystąpienia jednej z przyczyn z art. 207 odsetki naliczane są już od momentu przekazania środków beneficjentowi, a nie od momentu doręczenia wezwania do zwrotu dofinansowania. Jeżeli więc pełne dofinansowanie zostało przekazane przedsiębiorcy np. 4 lata przed wezwaniem do zwrotu, podlegająca zwrotowi kwota będzie znacznie wyższa niż ta, z której faktycznie skorzystał (doliczymy bowiem do niej odsetki od całej przekazanej sumy za okres 4 lat). Jako, że kwoty dofinansowania nierzadko sięgają kilkuset tysięcy złotych, łatwo wyobrazić sobie wysokość kwoty podlegającej zwrotowi. Aktualnie bowiem odsetki od zaległości podatkowych wynoszą 8% w skali roku.
Pismo wzywające do zwrotu dotacji jest swoistym odpowiednikiem wezwania do zapłaty. Nie otwiera ono jeszcze formalnie żadnego postępowania, aczkolwiek przedsiębiorca ma oczywiście prawo ustosunkowania się do wezwania, jeżeli nie zgadza się z argumentami instytucji finansującej. Tak często dzieje się w praktyce. Natomiast rzadko kiedy wymiana korespondencji z organem kończy się przyznaniem racji przedsiębiorcy. W przeważającej większości przypadków, jeżeli beneficjent nie zwróci finansowania po otrzymaniu wezwania, instytucja finansująca przechodzi do kolejnego etapu procedury, tj. do wydania decyzji o zwrocie dofinansowania.
Decyzja o zwrocie dofinansowania
Kolejnym etapem procedury zwrotu środków jest wydanie przez organ decyzji o zwrocie dofinansowania. Określa ona kwotę przypadającą do zwrotu i termin, od którego nalicza się odsetki, a także sposób zwrotu środków. Dopiero taka decyzja otwiera formalne postępowanie administracyjne w sprawie. Zatem od decyzji tej przysługuje beneficjentowi odwołanie (lub ewentualnie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, w zależności od tego, jaki organ daną decyzję wydał). W razie, gdy odwołanie okaże się nieskuteczne (co niestety zdarza się dosyć często), beneficjentowi pozostaje droga sądowoadministracyjna, czyli sformułowanie i wniesienie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a następnie ewentualnie skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Procedura żmudna, trudna i czasochłonna.
Czy mam zatem radę dla przedsiębiorców–beneficjentów dotacji? Mam. W zasadzie jedną. Aby w jakimkolwiek przypadku, gdy mają wątpliwości, czy planowane przez nich działanie jest zgodne z zawartą z instytucją umową oraz procedurami, w pierwszej kolejności zasięgnęli porady prawnej. Zdecydowanie łatwiej jest bowiem zapobiegać, niż leczyć. A jeżeli na zapobieganie będzie już za późno? Nie należy zapominać o przepisach dotyczących ogłoszenia upadłości. Przy wysokich kwotach dotacji i tym samym jeszcze wyższym sumach, które będą podlegały zwrotowi, znajomość tych przepisów może okazać się niezwykle istotna. W szczególności z perspektywy potencjalnej odpowiedzialności członka Zarządu.