W obrocie gospodarczym łatwo popaść w pułapkę, że podpisana umowa czy wystawiona faktura w pełni zabezpieczają nasze interesy. Tymczasem prawo cywilne działa inaczej – większość należności ma swój „termin ważności”. Przedawnienie to jedna z tych instytucji, która na pierwszy rzut oka wydaje się oczywista. W praktyce rodzi jednak najwięcej wątpliwości. Pojawiają się wtedy pytania: czy każda faktura rzeczywiście ma 3 lub 6 lat „życia”? Kiedy termin przedawnienia zaczyna biec? Czy można jakoś przerwać bieg przedawnienia? I dlaczego czasem zwykła prośba o rozłożenie długu na raty potrafi zresetować nam całą procedurę?
Na czym polega przedawnienie?
Przedawnienie oznacza, że po upływie pewnego terminu dłużnik (np. kupujący, pożyczkobiorca) może odmówić spełnienia świadczenia (najczęściej zapłaty należności, np. zapłaty ceny czy zwrotu pożyczki), powołując się na zarzut przedawnienia. Roszczenie nie „znika” z obrotu, ale jego skuteczne dochodzenie przez wierzyciela staje się ograniczone.
Co ważne, przedawnienie dotyczy wyłącznie roszczeń majątkowych, ale nie tylko pieniężnych. Przedawnia się więc nie tylko roszczenie o zapłatę faktury (roszczenie majątkowe pieniężne), ale też np. roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości (roszczenie majątkowe niepieniężne). Nie przedawnią się natomiast roszczenia niemajątkowe – np. żądanie przeprosin po naruszeniu dobra osobistego.
Jak ustalić termin przedawnienia dla danego roszczenia?
Największą trudnością w praktyce jest ustalenie właściwego dla naszej sprawy terminu przedawnienia. Choć Kodeks cywilny wskazuje ogólne terminy przedawnienia (6 lub 3 lata), mają one zastosowanie tylko wtedy, gdy przepisy szczególne nie przewidują odrębnego terminu dla danego typu roszczenia. Nie stanowią one zatem reguły wyjściowej, lecz uzupełniają ewentualne braki w regulacjach. Jeżeli nie ma przepisu szczególnego, który wskazywałby na inny termin przedawnienia – dopiero wtedy stosujemy reguły ogólne.
W praktyce istnieje wiele przepisów, które przewidują szczególny termin przedawnienia dla konkretnego typu roszczenia i dotyczy to wielu popularnych roszczeń, jak roszczenia z umowy zlecenia/ o świadczenie usług (2 lata), z umowy o dzieło (2 lata), roszczenia o naprawienie szkody (3 lata).
Jakie są ogólne terminy przedawnienia wynikające z Kodeksu cywilnego?
Kodeks cywilny przewiduje 2 ogólne terminy przedawnienia, które stosujemy zawsze wtedy, gdy nie mamy innego, szczególnego przepisu, który przewidywałby inny termin:
Czy każda faktura firmowa przedawnia się po 3 latach?
Częstym uproszczeniem jest przekonanie, że każda faktura „przedawnia się” po 3 latach (jako obejmująca roszczenie wynikające z działalności gospodarczej). Tymczasem tak naprawdę bardzo rzadko należności z faktur mają aż 3 letni termin przedawnienia.
Termin przedawnienia należności z faktury zależy bowiem od rodzaju umowy, na podstawie której powstało dane roszczenie. Dla wielu typowych umów cywilnoprawnych, jak na przykład zlecenie, świadczenie usług czy dzieło, termin przedawnienia będzie wynosić 2 lata, dla jeszcze innych typów umów – np. spedycji – tylko rok. Kluczowe jest zatem ustalenie bazowego stosunku prawnego objętego fakturą, żeby sprawdzić, czy dotyczy nas szczegółowy przepis dotyczący terminu przedawnienia. Jeżeli go nie ma – wtedy dopiero musimy zastosować ogólny termin 3 lat dla roszczeń wynikających z działalności gospodarczej.
Czy można zmienić termin przedawnienia?
Nie ma takiej możliwości. Terminy przedawnienia są sztywno określone przez ustawę i nie można ich w żaden sposób modyfikować: ani skracać, ani przedłużać. Nawet jeśli roszczenia majątkowe wynikają z umowy zawartej między stronami, to termin przedawnienia nie jest objęty zasadą swobody umów.
Zatem nawet w przypadku zgody stron – termin przedawnienia będzie wynikał z przepisów i będzie niemodyfikowalny. Czym innym jest natomiast możliwość przerwania lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia.
Czy przedawnienie rodzi automatyczne skutki?
Nie. Upływ terminu przedawnienia sam w sobie nie powoduje, że należność przestaje istnieć. Powoduje jedynie, że dłużnik nabywa prawo do odmówienia zapłaty z powołaniem się na przedawnienie, a wierzyciel nie będzie mógł go do zapłaty zmusić (np. poprzez wyrok sądowy i egzekucję). Zatem po upływie terminu przedawnienia należność nadal istnieje, ale jest nieegzekwowalna.
Natomiast w przypadku gdy dłużnik przeoczy fakt, że jego dług się przedawnił i zapłaci go po terminie przedawnienia – nie będzie mógł żądać zwrotu zapłaty, powołująca się na przedawnienie. Innymi słowy: zapłata długu przedawnionego jest zgodna z prawem.
Kiedy termin przedawnienia zaczyna biec?
Zasadą jest, że bieg terminu rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia – czyli od dnia, w którym dłużnik powinien zapłacić (czy spełnić inne świadczenie, np. wydać nieruchomość).
W przypadku należności pieniężnych najczęściej będzie to dzień następujący po terminie płatności wskazanym np. na fakturze (tj. jeśli faktura wskazywała 14 października 2025 jako ostatni dzień na zapłatę, należność staje się wymagalna i termin przedawnienia rozpoczyna bieg od 15 października 2025).
Przerwanie biegu przedawnienia – czyli kiedy liczymy terminy od nowa?
Zazwyczaj roszczenie nie „leży” i nie „czeka na przedawnienie” całkowicie bezczynnie. Działania wierzyciela lub dłużnika mogą wpłynąć na przerwanie biegu terminu przedawnienia. W przypadku przerwania biegu przedawnienia termin liczony jest od nowa.
Jakie działania może podjąć wierzyciel, aby przerwać bieg terminu przedawnienia?
Chodzi tutaj o podjęcie czynności w celu ochrony swoich praw przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania danego rodzaju roszczeń. Takie czynności mogą obejmować wszelkie działania zmierzające do dochodzenia, zaspokojenia czy zabezpieczenia roszczenia majątkowego.
Jeżeli zatem wierzyciel np.
przedawnienie danego roszczenia biegnie od nowa. Zatem wierzyciel zyskuje dodatkowy czas na dochodzenie należności.
Jakie działania dłużnika również spowodują przerwanie biegu terminu przedawnienia?
Do przerwania biegu przedawnienia może również dojść poprzez działania samego dłużnika. Wystarczy, żeby swoim zachowaniem (bezpośrednio lub w sposób dorozumiany) wykazał on, że uznaje istnienie roszczenia i ma aktywną wolę jego zaspokojenia, tzn. chciałby spłacić swój dług. W praktyce przybiera to najczęściej postać:
Dłużnik zatem powinien być świadomy, że każda taka czynność spowoduje, że wierzyciel uzyska więcej czasu na dochodzenie takiego roszczenia.
Autorką artykułu jest Oliwia Kuźniewicz
Pewnie nie jesteśmy świadomi, że każdy z nas, każdego dnia, zawiera dziesiątki umów (robiąc zakupy, jadąc komunikacją miejską, oddając kurtkę do pralni). Znakomita większość z nich to umowy ustne. Czy takie umowy są prawnie wiążące? Kiedy wymagane jest zawarcie umowy na piśmie? A kiedy należy sięgnąć po jeszcze „wyższą” formę umowy, taką jak akt notarialny?
Jeżeli istotny jest dla nas np. termin wykonania umowy, czy rzeczywiste przestrzeganie przez drugą stronę nakazu zachowania poufności informacji – rozważmy uwzględnienie kary umownej w projektowanym kontrakcie. Jest to bowiem jeden z bardziej „plastycznych” tworów prawa cywilnego, który łatwo można zaadaptować niemalże do każdego rodzaju umowy.
